Antigone Sophoklesin Lapdakos sülalesinin öyküsünden oyunlaştırdığı bir tragedyadır. Oedipus’un oğulları Eteokles ve Polyneikes babalarından sonra birer yıl Thebai ye Kral olmak üzere anlaşırlar. Ancak sırası geldiğinde Eteokles kardeşi Polyneikes ‘e krallığı devretmeyi red eder. Polyneikes te Thebaiden kaçar ve yakında ki Argos kralının yanına sığınır ve kızı Adreia ile evlenir ve Argos Kralını Thebai ye saldırmaya ikna eder. İki kardeş kentin yedinci kapısında yaptıkları düelloda birbirlerini öldürürler ve tahta dayıları Kreon geçer.
KİŞİLER:
ANTİGONE
İSMENE
KREON
EURYDİKE
HAİMON
TEİRESİAS
KORO
NÖBETÇİ
HABERCİ
PROLOGOS:
Oyunun bu ilk bölümünde Antigone, kız kardeşi ismene ile oyunu açar. Her ikisininde karakterleri ve olayları yorumlayışları gösterilir. Ağbileri Polyneikes ‘in cesetinin gömülmeden kurda kuşa yem olarak açıkta bırakılışı esas sorundur. Tanrıların ölümlülere ölülerinin gömülmesi emretmiştir. Kim olursa olsun cenaze törenini hak etmiştir. Antigone bu duruma tam cepheden karşılık verir.Kral Kreonun bu canice kararına karşı olduğunu yüksek sesle söyler. Ancak ismene asla böyle yapmaz. (Antigone kırlarda açılan çıkışta çıkar, ismene saraya geri döner.)
PARADOS:
Koro sahneye gelir. Thebainin aynı anadan olma iki kardeşin birbirlerine olan kinleri yüzünden düşmanlıklarının tüm Thebai kentini harap ettiğini, yedi kapılı Thebaili överek ve tanrıları Aresin onlara yardım ettiğini Argosta gelen düşmanın saldırılarına karşı koymakta onlara nasıl yardım ettiğini anlatır. Ve bu iki sefil kardeş sonunda birbirini öldürdü der. Argos ordusu Thebai den çekilir. Bu gelen Zafer için Korobaşı ve Koro “bu savaşı unutalım ve tanrıların tapınaklarına giderek halay çekelim gece boyunca der. Halay başına da ayağını yere vurunca Thebaiyi sallayan Bakkhos çeksin” diye bitirir.
EPEİSODİON 1
Kreon koroya birlikte sahnede dir. Yaşlıları toplantıya çağırmıştı. Kreon söze Oedipus tan başlar. Sizlerin Laiosun tahtına olan saygınızı bilirim, sonrasında Oidipusun ülkeyi başarı ile yönetirken ona da gösterdiğiniz saygıyı en iyi ben bilirim der. Ancak ondan sonra iki oğlu arasındaki anlaşmazlık yüzünden ikisi birbirine düşman oldu sonrada Argos un ordusu Thebai ye saldırdı ve iki kardeş vuruşurken birbirlerini öldürdüler. Sonrasında en yakın akrabaları olarak ben dayıları geçtim tahtın başına der ve bir kralın adil ve dürüst olması gerektiği den söz açar sonrası Eteokles in cenazesinin şehitlere layık bir törenle kaldırılacagına ve kardeşi Polyneikes in ise cenazesi kaldırılmayacak cesedi yıkanmayacak ve asla gömülmeyecek der. Ceseti açıkta bırakılarak kurda kuşa yem olacak der. Ülkesini sevenlerle sevmeyenler arasında bir fark olsun bu kadar der bu emrine uymayan canına susamış olur diyerek emrini bitirir.
Tüm Koro ve Korobaşı onaylar Kral Kreonu. Birden Polyneikes in cesetinin nöbetçilerinden biri girer. Ağzında eveleye geveleye ölüyü biri gömdü diye haber verir.
Bunu kim yaptı diye sorar Kreon nöbetçide tanrılar üstüne yemin ederim ki bilmiyor hiç kimse diye yanıtlar.
STASİMON 1:
Koro şarkısını söyler insanın en hayran kalınacak varlık olduğundan dem tutar.
Doğanın aman vermez zorluklarıyla uğraşır onları alt eder, toprağa istediği şeyleri eker biçer ve tanrıların anası Gea ya(Toprak Ana) istediğini yaptırır der. Bir tek Hadesten korunmanın yolunu bulamadı der. İnsanların yasalarıyla tanrıların yeminlerle korunan adaletine saygı gösterirse toplum içinde yükselir der. İstediği için kötü olan birinin soframda yeri olmaz hiç bir zaman diye sonlanır şarkı.
EPEİSODİON 2:
Sahneye nöbetçi eşliğinde girer Antigone. Sahnede KORO BAŞI vardır. O sırada Saraydan Kreon çıkar.
Nöbetçi Kreon’un tehditlerinden kurtulmak için Antigoneyi yakaladığı gibi Kreonun huzuruna getirmiştir. Hatta ona herşeyi tüm nöbetçilerin önünde itiraf ettirmiştir.
Kreon bu kızı neden getirdin yanıma deyince, atılır.
– ölünün üzerine toprak serpiyordu ve kutsal suyla da suladı toprağını.
Kreon iyice şaşırmıştır. Sorar. ağzından çıkanı kulakların duyuyor mu?
Nöbetçi gömülmesini istemediğin ölüyü gömüyordu neyini anlamıyorsun.
Kreon bu nasıl oldu der.
Nöbetçi olan biteni ayrıntılarıyla anlatır. Kendini kurtarmak üzere Antigonenin yaptığını asla red etmemesini çok önemli bir fırsat olarak değerlendirir. Kreon Antigoneye doğru sorar. Oda” Evet gizlemiyor, itiraf ediyorum yaptığımı der. Kreon nöbetçiyi sen artık gidebilirsin deyip, gönderir. Kreon Antigoneye sorar. Yaptığını yasaklayan buyruğumu bilmiyor muydun? Antigone ”Biliyordum elbet bilmeyen mi kaldı? der.
Kreon “Buna rağmen yasayı çiğnemeye cüret ettin demek.
Antigone büyük bir özgüvenle yanıt verir.” Evet, çünkü Zeus öyle demiyor. Bir ölümlünün emirleri tanrıların hatasız yasalarından önemli olamaz. Der.” kendi kanından birine saygı göstermek ayıp değildir diye ekler. Kreon ‘da “ O zaman diğer ölen senin kanından değimidir. Antigone” oda Kardeşimdi der. Kreon o zaman kahramanla vatan hainini bir tutuyorsun der. Antigone köle değil yerde yatan ağabeyim dir der
Kreon; Düşman ölsede dostumuz olamaz der.
Antigone; Tanrılar beni Nefret etmek için değil sevmek için yarattılar diye yanıt verir.
Koro başı, saraydan kız kardeşi ismene’nin.. çıktığını haber verir.
Kreon ki dayılarıdır.ismeneyi görünce karşısında. Farkında değildim. Koynumda iki isyancı, taht düşmanını beslediğimin. Söyle bakalım itiraf edecek misin ablana yardım ettiğini der.
ismene; Ablam itiraf ettiğine göre bende etmeliyim der.
Antigone; Adil olmaz böyle bir söz ne sen istedin ne ben kabul ettim yardımını der. ikisi arasındaki bu diyaloğu Kreon izler ve onlar için ki yeğenleri olur. ikiside aklını kaçırmış bunların der. İsmene ; Tek başıma nasıl yaşarım onsuz der Kreon; Ablanın adını anma onu ölmüş bil der
ismene; Oğlunun gelinini öldürecek misin ?diye sorar.
Kreon; Tohumunu ekecek başka tarla bulur oğlum der.
Kreonun emriyle Antigone ve ismeneyi Saraya götürürler.
STASIMON 2:
Koro şarkısını söyler.
Tanrı yuvasının temellerini sarstı mı bir kez nesiller boyunca belalar gelir soyunun başına.
Labdakos soyunun üstüne asırlardır, lanet düşer. Oidipusun yuvasından kök salan son çiçek ışıltılar saçtığında yeraltının kanlı tırpanı aklın körlüğü ve düşüncesiz sözler onu dibinden budadı.
Doğru bir laf etmiş bilgeler.” kötü iyi görünür tanrının felakete sürüklemek istediklerinin gözünde ve mahvolmaları yakındır böylelerinin.
EPEISODION:3
Hala sahnede olan Kreon iken Korobaşı haber verir ki” işte Haimon geliyor, en küçük oğlun.
Kreon: Hemen öğreniriz şimdi. Oğlum nişanlına verilen cezayı öğrenince benden nefret mi? ettin.
Haimon; Senin oğlunum baba güzel öğütlerinle yoğruldum, onlara bağlı kalacağım. Hiçbir evlilik yerini tutamaz senin rehberliğinin. Şeklinde bir konuşma ile başlar babasıyla diyaloğa .
Ancak bu diyaloğun ilerleyen dönemlerinde Haimon babasının aldığı bu öldürme cezasından dolayı Thebaide çok insanın memnun olmadığını ve bunu babasına söylemeye kimsenin cesaret edemediğini söyler. Babası Kreon bu düşüncelerinin doğru olmadığını daha fazla saygısızlık etmene izin vereceğimi sanma, der.
Bu konuşmanın ilerleyen safhasında Haimon, babasına Tanrılar bahşetmiştir insana zekayı ve kendinden olandan vermişlerdir, der. Bu yüzden Sana yanlış konuşuyorsun diyemem ancak başkalarının düşüncelerinede önem ver derim. Der.
Koro başı; ikinizde güzel konuştunuz der.
Kreon; Daha dünkü çocuktan sağduyumu öğreneceğim, diye sorar.
Haimon; söylediklerimin doğru olanlarına bak. Yaşına değil yaptıklarına bakılmalı insanların.
Kreon; İsyancıları savunmak erdemmi oldu şimdi diye sorar.
Haimon; Aklımdan bile geçmedi kötüleri savunmak.
Kreon: Bu kızın yok mu öyle bir kusuru,
Haimon; Thebai halkı bir ağızdan olmadığını söylüyor.
Kreonun yanıtı burada can alıcıdır. “Halk mı öğretecek bana nasıl emir vereceğimi” der.
Haimon; çocukça konuştuğunun farkında mısın.
Kreon; ülkeyi ben mi başkaları mı yönetecek.
Haimon; (Bu yanıtı oyunun bundan sonra bir trajediye dönüşeceğinin en ciddi ifadesidir.) Hiç bir ülke hiç kimsenin malı değildir.
Kreon; onlara hakim olanındır ülkeler
Haimon; Çölde güzel hüküm sürerdin tek başına.( Bu replik ile Haimon. “Baht dönüşünü” başlatır.)
Kreon; Açıkça kadının tarafını tutuyor bu oğlan.
Haimon; Senin tarafını tutuyorum, kendini kadın görüyorsan bilemem.
Kreon Terbiyesiz! sana mi kaldı babanı yargılamak.
Bundan sonrası ciddi bir kavgadır. Haimon babasını tanrıların yasalarını çiğnemekle suçlar.
Kreon; Aklından çıkar, evlenemeyeceksin onun la, ölecek o kadın
Haimon; ölürken ardından başka birini de sürükleyecek.
Sadece sen konuşuyor kimseyi dinlemiyorsun.
Kreon: 0lympos şahit olsun daha fazla ileri geri konuşup hakaret edemeyeceksin daha fazla bana. Getirin o pespayeyi nişanlısının önünde alın canını görsün.
Haimon; Bunu yapmak nasip olmayacak asla sana. Ne o benim yanımdan ölecek nede benim yüzümü bir daha göreceksin. Sana tahammül eden dostlarınla sürdür bundan böyle deliliklerini.
Kreon, koro basının uyarılarını dinleyerek. İsmeneyi öldürtmekten vazgeçer. Antigoneyide canlı canlı bir mağaraya kapatıp, bir lokma yiyecek atıp önüne açlıktan ölmesini sağlayamaya karar verir.
STASIMON 3:
Koro şarkısını söyler.
Aşk hiçbir savaşta yenilmez
Fethedersin her dokunduğunu
ister ölümsüz tanrı olsun ister günübirlik yaşayan insan.
Fitne sokanda sen oldun baba oğul arasına.
Güzel gelinin gözlerinde alevlenen tutku
diğer büyük yasalarla birlikte yönetiyor bizi
Aphrodite yenilmez tanrıça
oynuyor oyununu.
EPEISODION 4 ;
Korobaşı, Antigone ve Kreon arasında geçen bu sahnede. Antigone hayatında ki zulümleri ve trajediyi tanrıların yasalarına uygun bir dille anlatır. Sophokles yazarlığını konuşturur. Sonunda
Antigone; Atalarımın toprağı Thebai şehri ve soyumun kadim tanrıları. Thebai’nin soyluları bakın! Tanrılara saygı gösteren son prensesinize kimler neleri reva görüyor, diye bitirir.
STRASIMON 4;
Koro şarkısını söyler.
Tüm bilinen tanrıların öyküleriyle Bakkhos, Dragon , Nysa vs. yer aldığı bir şarkıdır bu.
Thebai şimdi amansız bir salgına boyun eğmişken uğurlu ayağınla şifa getir bize diyerek yalvarır Bakkhos’a.
EKSODUS:
Haberci, Korobaşı, Eurydike ve Kreonun olduğu sahne oyunun son sahnesidir.
Haberal, Haimonun ölüm haberiyle birlikte Antigoneninde ölüm haberini getirir. Haberci Antigonenin önü duvarla örülmüş mağarada kendi şalıyla kendini astığını ve onu kurtarmaya giden Haimonun Sevgilisinin kendini astığını anladığında onun ayaklarına sarılarak ağlamaya başladığını tam o sırada kızı affetmeye oraya gelen Kreonun oğlunun sesini duyunca içeri girdiğini ancak Haimon kılıcını çekerek Kreona saldırdığını Kreonun bu saldırıdan kurtulduğunu ve kaçtığını Haimonunda kendi kılıcını karnına saplayarak kendini öldürdüğünü anlatır.
Tam bu sırada Kreonun eşi Eurydike söylenenleri duyar ve saraydın dışarı çıkar Habercinin söylediklerini ayrıntılarıyla dinler ve sonra usulca saraya geri döner.
Bu sırada Kreon oğlunun cenazesi ile gelir. Koro başı Kreona ne yazık ki hatanı çok geç fark ettin der.
Kreon; Ah çok açı bir şekilde farkına vardım der. Ancak Haberci bir kötü haber daha verir. Eşin de öldü, Kralım der.
Kreon mahfolur. Nasıl oldu bu diye sorar. Habercide oğlunun ölüm haberini duyunca kendini hançerledi der.
Kreon onları ben öldürdüm der. Elimi nereye uzatsam kuruyor, dayanılmaz ağırlıkta bir kader var başımda der.
Koro oyundan son sözü söyler.
Mutluluğun kaynağı sağduyudur. Kimse karşı çıkmaman tanrı buyruğuna .
Büyük Laflar ağır bedeller ödeterek yaşlıkta öğretirler sağduyuyu .
Kaynak:
1- Antigone Sophokles T. işbankası kültür yayınları
Dr. Aytuğ Gültekin