Kale ve uçurum
Yüksek bir dağ olan Damlacık kalenin üst kısmında yer alıyor. Bu dağ Nemrud’un yaylak merkezi olarak bilindiğini ‘Seyahatname’sinde kayda geçiyor, Evliya Çelebi. İşte Urfa kalesi bu dağın üzerinde, göğe yükselen bir yalçın kaya üzerinde yer alıyor. Kale sağlam taşlarla yapılmış yüksek surlu olarak belirtiliyor ‘Seyahatname’de. Her taşı fil büyüklüğünde, burç ve kuleleri çok sağlamdır. Etrafında hendeği olmadığı belirtilen kale için gayya kuyusu gibi uçurum kayalar olduğu belirtiliyor, ünlü yapıtında Evliya Çelebi’nin. Kalenin batı tarafına açılan sağlam bir kapısı yer alıyor. Burada, Dizdar Ağa’nın da oturduğu yirmi kadar ev olduğu belirtiliyor.
Nemrud ve mancınık
Kale kapısının iç yüzünde, minareleri küçük ve güzel olan bir cami bulunmakla birlikte Nemrud’un Hz İbrahim’i ateşe attırdığı ünlü mancınığının da burada yer aldığı verilen bilgiler arasında yer alıyor. “İki adet yüksek sütunlardır. Aşağı varoşundaki büyük kale, dört köşe eski bir kaledir. Taşları gayet büyük olup iç kalenin eteğine yapılmıştır. Bunun da burç ve kuleleri sağlamdır. Bu varoşun üç kapısı vardır: Bağdad tarafına, doğuya açılan Bey Kapısı; batıya açılan Samsad Kapısı;yine batıya açılan Harran Kapısı. Burası yukarı kale gibi kayalar üzerinde olmayıp alçakta, geniş bir yerdedir.” (E. Çelebi, Seyahatname, cilt 3-4, s. 120 Üçdal Neş. İst.)
Kürt eşkiyalar
Bu Urfa Kalesi Fırat Nehrinin doğu tarafında bir konak uzaklıktaki Tasdir dağları içinde olup kuzeye doğru eğimlidir. Rumkale’ye bir konak uzaklıktadır, diye belirtiyor, Evliya Çelebi. Burada güvenlik sorunun da Kürt eşkiyalar yüzünden olduğu da yer alan bilgiler arasında karşımıza çıkıyor. Kentin yüksek kalesi ile kat kat sur ve varoşunun iç ve dışında , toplam iki bin altı yüz kireç ve toprak örtülü evleri olduğu belirtiliyor.
Saray ve mahalleler
Bağlı bahçeli, akarsulu hamamlı büyük sarayları vardır. Bunlar arasında Molla Sarayı, Celali Kadı Sarayı, Sarıdzade Mustafa Paşa Sarayı, Arap Alipaşa Sarayı…
Evliya Çelebi’nin saydığı mahalleler arasında şunlar yer alıyor: Beykapı Mahallesi, tatlık mahallesi, Caygirli Mahallesi, Kolaboynu mahallesi, Tılıfdır Mahallesi, Bağsafa Mahallesi, karameydan mahallesi,..
Mustafa Aslan