Sözlü türk halk müziğine türkü adı verilir. ”Türkî” sözünden geldiği görüşü hakimdir.
Cahit Öztelli; “halkın iç âlemini yaşatan, beşikten mezara kadar bütün yaşayışını içine alan
en dikkate değer edebî mahsullerdir türküler.”,
Muzaffer Uyguner; “her mısraı kafiyeli üçer mısralı kıtalar ile gene kafiyeli ve iki beyitten müteşekkil
ara nağmeleri olan ve çalınıp söylenen folklorik halk edebiyatı mahsulleridir.” der.
Türküyü Azeri Türkleri mahnı, Başkurtlar halk yırı, Kazaklar türki, türik halık äni, Kırgızlar eldik ır, türkü, Kumuklar yır,
Özbekler türki, halk koşiğı, Tatarlar halık cırı, Türkmenler halk aydımı, Uygur Türkleri de nahşa, koça nahşisi derler.
Türkü söylemlerine 14.-15 yüzyıllarda
rastlamaktayız, Anadolu’da ilk örneklerini onaltıncı yüzyılda Öksüz Dede ile görmekteyiz.
Türküler genellikle hece vezninin 7, 8 ve 11’li kalıplarıyla kıtalar halinde söylenir. Her kıta türkünün asıl sözlerinin
bulunduğu bend ile nakarattan meydana gelir.
Türkülerde öykü esastır, üreten kişi adı zamanla kaybolur ve anonim olarak kalır.
Üretenin, bölgenin ve toplumsal yapının izlerini kuşaktan kuşağa taşır. Her üretilenin taşındığı söylenemez tabii ki…
Ayakları yere basan türküler kalıcı olmuşlardır.
Bunun yanında saz şairlerinin şiirlerinden vücut bulmuş türküler de vardır. Bunlar arsında ; Âşık Garip, Kerem, Köroğlu, Karacaoğlan,
Gevherî, Dadaloğlu, Dertli, Ruhsatî ve Emrah, Aşık Veysel, vs. sayılabilir.
Yaşam koşulları ve doğa değiştikçe türküler değişmekte türlerde artmaktadır
her ne kadar türleri belirlensede hem ezgi hemde söz olarak karışık türkülerde mevcuttur. Ana hatlarıyla
Ezgilerine göre türküler :
Kırık havalar: Usullü ezgilerdir. Deyiş, koşma, semah, tatyan, barana, zeybek, horon, halay, bar, bengi, sallama, güvende,
oyun havası, karşılama, ağırlama, peşrev, teke zortlatması, gakgili havası, dımıdan, zil havası, fingil havası bu gruba dahildir.
Uzun havalar: Usulsüz ezgilerdir. Barak, bozlak, gurbet havası, yas havası, tecnis,
boğaz havası, elagözlü, maya, hoyrat, divan, yol havası, yayla havası, mugam, gazel vs. içerir.
Konularına göre türküler:
Ninniler, doğa türküleri, aşk türküleri, kahramanlık türküleri, askerlik türküleri, tören türküleri, iş türküleri,
ağıtlar, güldüren türküler, karşılıklı söylenen türküler, oyun türküleri, vs…
Yapılarına göre türküler:
Mani türküler: Birbirleriyle ilgili konularda söylenmiş manilerin sıralanarak ezgiyle okunmasından oluşturulan türkülerdir
Dörtlüklerle kurulu türküler: Dörtlüklerden oluşan türkülerdir .
Araştırmalar türküleri belli zamana kayıtlasada biliyoruz ki; insanın varoluşundan beri duygu, ses ve müzik vardı. Şarkı, türkü…
Ne olursa olsun bir öyküsü varsa şarkının/müziğin adı türküdür ve kalıcıdır!
Geniş taban bulan olayların izlerinden biliyoruz… Herkesin bir türküsü var, sıra sende..